تفاوت پیرکس و شیشه در چیست؟

پیرکس به طور کلی انتخاب بهتری برای پخت و پز و استفاده در آشپزخانه نسبت به شیشه معمولی است. دلیل اصلی این برتری مقاومت حرارتی فوق العاده و دوام بیشتر پیرکس در برابر شوک حرارتی و ضربه است. در ادامه به بررسی دقیق تر تفاوت های فنی و کاربردی این دو ماده می پردازیم تا متوجه شوید چرا انتخاب پیرکس می تواند تجربه آشپزی شما را بهبود ببخشد.

شیشه ماده ای پرکاربرد و دوست داشتنی در زندگی روزمره ماست. از پنجره های خانه مان گرفته تا لیوان های نوشیدنی و ظروف نگهداری مواد غذایی شیشه همه جا حضور دارد.

اما آیا می دانستید که انواع مختلفی از شیشه وجود دارد که هر کدام ویژگی ها و کاربردهای خاص خود را دارند؟ در این میان دو نوع شیشه که در آشپزخانه بسیار رایج هستند شیشه معمولی (سودا-لایم) و پیرکس (بوروسیلیکات یا شیشه سکوریت شده سودا-لایم) هستند.

اگرچه هر دو ظاهری شفاف و شبیه به هم دارند اما تفاوت های اساسی در ترکیبات و فرایند تولید آن ها منجر به تفاوت های چشمگیری در عملکرد و کاربردشان می شود.

پیرکس نام تجاری معروفی است که برای نوع خاصی از شیشه به کار می رود. در واقع “پیرکس” در ابتدا به شیشه بوروسیلیکات اشاره داشت اما امروزه ممکن است به شیشه سودا-لایم سکوریت شده نیز اطلاق شود. برای درک بهتر این تفاوت لازم است کمی به شیمی شیشه نگاهی بیندازیم.

شیشه بوروسیلیکات نوعی شیشه است که در ترکیبات خود اکسید بور (B₂O₃) دارد. این افزودنی باعث می شود که شیشه بوروسیلیکات ویژگی های منحصربه فردی پیدا کند از جمله :

•مقاومت حرارتی بسیار بالا : شیشه بوروسیلیکات می تواند دماهای بسیار بالا را بدون ترک خوردن یا شکستن تحمل کند. این نوع شیشه در برابر شوک حرارتی نیز بسیار مقاوم است به این معنی که تغییرات ناگهانی دما (مثلاً از یخچال به فر) باعث شکستن آن نمی شود.

•ضریب انبساط حرارتی پایین : ضریب انبساط حرارتی پایین به این معنی است که شیشه بوروسیلیکات در اثر تغییر دما انبساط و انقباض کمتری دارد. این ویژگی نقش مهمی در مقاومت به شوک حرارتی دارد.

•مقاومت شیمیایی بالا : شیشه بوروسیلیکات در برابر مواد شیمیایی مختلف از جمله اسیدها و بازها بسیار مقاوم است.

•دوام و استحکام بیشتر : در مقایسه با شیشه معمولی شیشه بوروسیلیکات معمولاً از دوام و استحکام بیشتری برخوردار است.

شیشه سودا-لایم سکوریت شده نوع دیگری از پیرکس است که از شیشه سودا-لایم معمولی ساخته می شود. در فرایند سکوریت کردن (Tempering) شیشه سودا-لایم تحت حرارت و سرمایش کنترل شده قرار می گیرد. این فرایند باعث ایجاد تنش های داخلی در شیشه می شود که مقاومت آن را در برابر ضربه و شوک حرارتی افزایش می دهد. شیشه سودا-لایم سکوریت شده نسبت به شیشه بوروسیلیکات مقاومت حرارتی کمتری دارد اما همچنان از شیشه سودا-لایم معمولی مقاوم تر است.

شیشه سودا-لایم رایج ترین نوع شیشه است و در بسیاری از وسایل روزمره از جمله پنجره ها بطری ها و لیوان های معمولی استفاده می شود. ترکیب اصلی شیشه سودا-لایم شامل سیلیس (SiO₂) سدیم اکسید (Na₂O) و کلسیم اکسید (CaO) است. ویژگی های اصلی شیشه سودا-لایم عبارتند از :

•شفافیت بالا : شیشه سودا-لایم بسیار شفاف است و نور را به خوبی عبور می دهد.

•قیمت مناسب : تولید شیشه سودا-لایم نسبت به شیشه بوروسیلیکات ارزان تر است.

•شکل پذیری آسان : شیشه سودا-لایم به راحتی شکل می گیرد و می توان آن را به صورت های مختلف درآورد.

•مقاومت حرارتی محدود : شیشه سودا-لایم مقاومت حرارتی کمتری نسبت به پیرکس دارد و در برابر شوک حرارتی آسیب پذیرتر است. تغییرات ناگهانی دما می تواند باعث ترک خوردن یا شکستن آن شود.

•مقاومت شیمیایی متوسط : شیشه سودا-لایم در برابر بسیاری از مواد شیمیایی مقاوم است اما در برابر اسیدهای قوی و بازها ممکن است آسیب ببیند.

•شکنندگی بیشتر : شیشه سودا-لایم نسبت به پیرکس شکننده تر است و در صورت شکستن تکه های تیز و خطرناکی ایجاد می کند.

مهم ترین تفاوت بین پیرکس و شیشه معمولی مقاومت حرارتی آن هاست. این تفاوت در آشپزخانه و هنگام پخت و پز اهمیت بسیار زیادی پیدا می کند.

مقاومت حرارتی پیرکس : پیرکس به ویژه نوع بوروسیلیکات آن برای تحمل دماهای بالا و تغییرات ناگهانی دما طراحی شده است.

ظروف پیرکس بوروسیلیکات می توانند دماهای تا حدود ۵۰۰ درجه سانتیگراد را تحمل کنند و در برابر شوک حرارتی بسیار مقاوم هستند. این بدان معناست که شما می توانید ظرف پیرکس را مستقیماً از فریزر به فر گرم منتقل کنید بدون اینکه نگران ترک خوردن یا شکستن آن باشید.

مقاومت حرارتی شیشه معمولی : شیشه معمولی مقاومت حرارتی بسیار کمتری دارد. حداکثر دمایی که شیشه معمولی می تواند به طور ایمن تحمل کند حدود ۱۵۰ درجه سانتیگراد است. تغییرات ناگهانی دما به ویژه سرد شدن ناگهانی شیشه داغ می تواند باعث شوک حرارتی و شکستن آن شود. به همین دلیل ظروف شیشه ای معمولی برای استفاده در فر یا قرار دادن مستقیم روی شعله گاز مناسب نیستند.

شوک حرارتی چیست؟ شوک حرارتی زمانی رخ می دهد که یک ماده به سرعت در معرض تغییر دمای ناگهانی قرار می گیرد.

این تغییر دما باعث انبساط یا انقباض ناهمگون در قسمت های مختلف ماده می شود. در موادی که ضریب انبساط حرارتی بالایی دارند (مانند شیشه معمولی) این انبساط و انقباض ناهمگون می تواند تنش های داخلی زیادی ایجاد کند که در نهایت منجر به ترک خوردن یا شکستن ماده می شود.

پیرکس به دلیل ضریب انبساط حرارتی پایین تر مقاومت بسیار بیشتری در برابر شوک حرارتی دارد.

علاوه بر مقاومت حرارتی دوام و استحکام نیز از جمله تفاوت های مهم بین پیرکس و شیشه معمولی است.

دوام و استحکام پیرکس : پیرکس به ویژه نوع بوروسیلیکات آن به طور کلی از شیشه معمولی مقاوم تر و بادوام تر است. مقاومت در برابر ضربه خراش و ساییدگی در پیرکس بیشتر است. این ویژگی باعث می شود که ظروف پیرکس عمر طولانی تری داشته باشند و در استفاده های روزمره کمتر آسیب ببینند. شیشه سودا-لایم سکوریت شده نیز در مقایسه با شیشه سودا-لایم معمولی استحکام و دوام بیشتری دارد.

دوام و استحکام شیشه معمولی : شیشه معمولی نسبت به پیرکس شکننده تر و آسیب پذیرتر است. ضربه فشار یا خراشیدگی می تواند به راحتی باعث شکستن یا آسیب دیدن شیشه معمولی شود. ظروف شیشه ای معمولی ممکن است به مرور زمان و با استفاده های مکرر دچار خراشیدگی و کدر شدن شوند.

الگوی شکستن : هنگامی که شیشه معمولی می شکند معمولاً به قطعات بزرگ و تیز تبدیل می شود که می تواند بسیار خطرناک باشد. در مقابل شیشه پیرکس سکوریت شده (در صورت شکستن) معمولاً به قطعات کوچک و غیرتیز (اصطلاحاً “پودر”) تبدیل می شود که خطر کمتری دارد. شیشه بوروسیلیکات در صورت شکستن معمولاً به قطعات بزرگ تر اما با لبه های کمتر تیز تبدیل می شود.

ایمنی یکی دیگر از جنبه های مهمی است که باید در انتخاب ظروف آشپزخانه در نظر گرفته شود. در این زمینه نیز پیرکس نسبت به شیشه معمولی مزایایی دارد.

ایمنی پیرکس : همانطور که گفته شد پیرکس به دلیل مقاومت حرارتی بالا و مقاومت در برابر شوک حرارتی کمتر احتمال شکستن در حین استفاده را دارد. همچنین الگوی شکستن پیرکس سکوریت شده (تبدیل شدن به قطعات کوچک و غیرتیز) در مقایسه با شیشه معمولی خطر آسیب دیدگی را کاهش می دهد. شیشه بوروسیلیکات نیز به دلیل مقاومت شیمیایی بالا کمتر احتمال آزاد کردن مواد مضر به مواد غذایی را دارد.

ایمنی شیشه معمولی : شیشه معمولی به دلیل آسیب پذیری بیشتر در برابر شوک حرارتی و ضربه احتمال شکستن بیشتری دارد. قطعات تیز و برنده شیشه شکسته می تواند بسیار خطرناک باشد و منجر به جراحات جدی شود. همچنین برخی از انواع شیشه معمولی ممکن است حاوی مقادیر کمی سرب یا کادمیوم باشند که در صورت تماس طولانی مدت با مواد غذایی اسیدی ممکن است به غذا منتقل شوند (اگرچه این مورد در شیشه های مخصوص مواد غذایی کمتر رایج است).

مقایسه کلیدی : کاربردها – کجا از پیرکس و کجا از شیشه معمولی استفاده کنیم؟

با توجه به تفاوت های ذکر شده کاربردهای مناسب برای پیرکس و شیشه معمولی نیز متفاوت است.

کاربردهای ایده آل پیرکس :

•ظروف پخت و پز در فر : پیرکس به دلیل مقاومت حرارتی بالا انتخاب ایده آل برای ظروف پخت و پز در فر است. ظروف پیرکس برای پخت انواع غذاها از جمله کیک پیتزا لازانیا و غذاهای گوشتی و سبزیجات مناسب هستند.

•ظروف نگهداری غذا در فریزر و یخچال : مقاومت پیرکس در برابر شوک حرارتی آن را برای نگهداری غذا در فریزر و یخچال نیز مناسب می سازد. شما می توانید ظرف پیرکس را مستقیماً از فریزر به فر منتقل کنید.

•ظروف سرو غذا : ظروف پیرکس به دلیل ظاهر زیبا و مقاومت در برابر لکه و بو برای سرو غذا نیز مناسب هستند.

•ظروف آزمایشگاهی : شیشه بوروسیلیکات به دلیل مقاومت شیمیایی و حرارتی بالا به طور گسترده در ظروف آزمایشگاهی استفاده می شود.

کاربردهای ایده آل شیشه معمولی :

•پنجره ها و شیشه های ساختمانی : شفافیت و قیمت مناسب شیشه معمولی آن را برای پنجره ها و شیشه های ساختمانی به گزینه ای ایده آل تبدیل کرده است.

•بطری ها و ظروف نگهداری مواد غذایی (غیر حرارتی) : شیشه معمولی برای بطری ها و ظروف نگهداری مواد غذایی که نیاز به حرارت ندارند مناسب است. مانند بطری های نوشیدنی مربا ترشی و ظروف نگهداری حبوبات و ادویه جات.

•لیوان ها و ظروف نوشیدنی : شیشه معمولی به دلیل شفافیت و شکل پذیری برای لیوان ها و ظروف نوشیدنی بسیار پرکاربرد است.

•آینه ها و تزئینات شیشه ای : شیشه معمولی به دلیل قابلیت بازتاب نور و شکل پذیری در آینه ها و تزئینات شیشه ای نیز کاربرد دارد.

با در نظر گرفتن تمام تفاوت ها و مزایا دلایل قانع کننده ای برای انتخاب پیرکس به جای شیشه معمولی وجود دارد به ویژه برای استفاده در آشپزخانه :

•ایمنی بیشتر در آشپزخانه : مقاومت حرارتی و مقاومت در برابر شوک حرارتی پیرکس خطر شکستن و آسیب دیدگی را به طور قابل توجهی کاهش می دهد.

•دوام و طول عمر بیشتر : ظروف پیرکس به دلیل استحکام و مقاومت بیشتر در برابر خراش و ساییدگی عمر طولانی تری دارند و نیاز به تعویض کمتری دارند.

•کاربردی تر برای پخت و پز : پیرکس به دلیل قابلیت استفاده در فر فریزر و مایکروویو انعطاف پذیری بیشتری در آشپزی فراهم می کند.

•بهداشت و سلامت : پیرکس غیر متخلخل است و بو و لکه را جذب نمی کند به راحتی تمیز می شود و بهداشتی تر از بسیاری از مواد دیگر است. همچنین پیرکس های با کیفیت بالا فاقد مواد مضر مانند سرب و کادمیوم هستند.

•صرفه جویی در هزینه در بلندمدت : اگرچه قیمت ظروف پیرکس ممکن است در ابتدا کمی بیشتر از ظروف شیشه ای معمولی باشد اما دوام و طول عمر بیشتر آن ها در بلندمدت می تواند منجر به صرفه جویی در هزینه شود.

در نهایت انتخاب بین پیرکس و شیشه معمولی به نیازها و کاربردهای شما بستگی دارد. اگر به دنبال ظروف ایمن بادوام و کاربردی برای پخت و پز نگهداری و سرو غذا هستید پیرکس انتخاب هوشمندانه تری است. مقاومت حرارتی بالا دوام بیشتر و ایمنی بیشتر پیرکس آن را به یک سرمایه گذاری ارزشمند برای آشپزخانه شما تبدیل می کند. در حالی که شیشه معمولی همچنان کاربردهای خود را دارد به ویژه برای مصارف غیر حرارتی و تزئینی برای استفاده در محیط آشپزخانه و پخت و پز پیرکس به طور قطع انتخاب برتر محسوب می شود. با انتخاب پیرکس می توانید با اطمینان و آرامش خاطر بیشتری آشپزی کنید و از ظروف باکیفیت و ایمن در آشپزخانه خود لذت ببرید.

خیر همه ظروف شفاف آشپزخانه پیرکس نیستند. بسیاری از ظروف شفاف به ویژه ظروف ارزان قیمت از شیشه معمولی (سودا-لایم) ساخته شده اند. برای اطمینان از جنس ظرف به دنبال برچسب “Pyrex” یا “Borosilicate Glass” باشید. همچنین ظروف پیرکس معمولاً سنگین تر و ضخیم تر از ظروف شیشه ای معمولی هستند.

به طور کلی خیر. اکثر ظروف پیرکس برای استفاده در فر مایکروویو و یخچال/فریزر طراحی شده اند و برای قرار دادن مستقیم روی شعله گاز مناسب نیستند. حرارت مستقیم شعله گاز می تواند به طور ناهمگون به ظرف پیرکس اعمال شود و باعث ایجاد تنش های حرارتی و شکستن آن شود. با این حال برخی از تولیدکنندگان ممکن است ظروف پیرکس مخصوصی برای استفاده روی شعله گاز تولید کنند که باید بر روی بسته بندی آن ها ذکر شده باشد. همیشه دستورالعمل های سازنده را مطالعه کنید.

ظروف پیرکس را می توان به راحتی با آب گرم و مایع ظرفشویی تمیز کرد. برای لکه های سرسخت تر می توانید از خمیر جوش شیرین و آب استفاده کنید یا ظرف را برای مدتی در آب گرم و مایع ظرفشویی خیس کنید. ظروف پیرکس معمولاً قابل شستشو در ماشین ظرفشویی نیز هستند اما برای حفظ درخشندگی و طول عمر آن ها شستشوی دستی توصیه می شود. از استفاده از سیم ظرفشویی و مواد شوینده قوی که ممکن است سطح ظرف را خراش دهند خودداری کنید.